سبک آذری:
پس از سلجوقیان ایلخانیان همان سبک رازی را ادامه دادند. بعدها فعالیت های ساختمانی از زمان هلاکوخان مغول جان تازه ای گرفت. در ابتدا آرایش های جسمی متوقف شد. تماماً با خشت و آجر معمولی و طاق نماها، سفید کاری ساخته شد. بعد ها آرایش بنا از بیرون و درون شروع گردید. مانند بناهای مراغه، بنای سلطانیه و ربع رشیدی و شنب غازان و بدین ترتیب سبک آذری را بیان نهادند. سبک آذری نیز مترادف با سبک گوتیک اروپا می باشد.
از مشخصات سبک آذری:
1)ریزه کاره های بنا با سبگ و آجر و خشت، رج چینی
2) پوشش لوله ای و کجاوه ای ایوان ها
3) تزئین داخل و خارج بنا با آجرکاری، تزئینی پیش ساز و گره سازی و گچبری پر کار
4) آرایش محراب ها و کتیبه های چشمگیر با قطعات کاشی برجسته
5) استفاده از کاشی معرق و نقش و نگار زر و لاجورد و شنگرفی در داخل بنا
6) احیاء هنر کربندی و یزدی بندی
در دوره تیموری این سبک به اوج خود رسید و به حدی آراسته و پرداخته شد که می توان قسمت اعظم زیبایی و درخشندگی بناهای ایران را مرهون این سبک دانست. (توحیدی، 1386، 286)
ویژگی های زمانی در شیوه آذری بسیار کارساز بود. در آن زمان نیاز به ساخت ساختمان های گوناگونی بود که باید هرچه زودتر آماده می شدند. از همین رو در روند ساختمان ساده شتاب می شد. پس به بهره گیری از عناصر یکسان رو آوردند. افزون بر این با از میان رفتن شماری از معماران در دوره نخست این شیوه ساختمان هایی ساخته شد که در آن کاستی های هم پدید آمد. یکی از ویژگی های دیگر معماری این شیوه بهره گیری بیشتر از هندسه در طراحی معماری ست. گوناگونی طرح ها درین شیوه از همه بیشتر است. همچنین در این شیوه ساختمان های با اندازه ی بسیار بزرگ ساخته می شد که در شیوه های پیشین مانند نداشت. انواع نقشه با میانسرای چهار ایوانی برای مسجد ها و مدرسه ها به کار رفت. آرامگاه ها همچون گذشته برونگرا بودند. نمونه آن مجموعه ساختمان های شاه زنده سمرقند است که بیشتر آنها چهارگوشه و دارای گنبد های دو پوسته ی گسسته ناری هستند.( پیرنیا: 1382،214)
درین شیوه برای ساخت گنبد گسسته دیوارهایی در گرداگرد آن ساخته می شد که خود گنبد روی آنها ساخته می شد. البته از گنبدهای دو پوسته پیوسته نیز در برخی ساختمان ها بهره گیری شده است. درین شیوه از چند گونه طاق بهره گیری شده است. مانند طاق آهن، طاق کلنبو و طاق و تویزه. به طور کلی کاربندی و بهره گیری از پیمون در فضاها درین شیوه برای پدید آوردن اندام های همسان یکنواخت در ساختمان و در پوشش ها برای فضاهایی که اندازه گوناگونی داشتند بوده است. از نمونه های کاربندی مدرسه غیاثیه خرگرد بوده است. در شیوه آذری نخست ساختمان با خشت یا آجر و سنگ لاشه با شتاب و بدون نما سفت کاری می شد. سپس نما سازی به آن افزوده می شد که یا با پوسته ای از آجر گره سازی آجری و گل انداز بود یا با گچ اندود و نقاشی می شد. کم کم از کاربرد آجر کاسته شد و جای آن را کاشی و سفالین نگاری با نگاره برجسته گرفت. از دیگر گونه های آمود کاشی تراش یا معرق بود که پیش از ان کمتر به کار می رفت(پیرنیا، 1386،219 تا 222)
بناهایی که به دستور امیر تیمور ساخته شده است مانند کاخ آق سرای و سایر ابنیه در شهر سبز ،مسجد بی بی خانم، و مقبره امیر در سمرقند مقبره خواجه احمد یسوی در شهر ترکستان با ابعاد بزرگ و عظمت سردرها وکتیبه های مرتفع از سایر ابنیه فرق داده میشود .به عقیده تیمور این ساختمان ها با تصاویر هنری می بایست معرف دولت او باشد. (تاجبخش،1381،272)
- ۹۸/۰۹/۰۴