تندیسک ها و تندیس ها و سنگ نگاره ها و نقش برجسته های زنان بازمانده از تمدن های عتیق با اعجاب انگیزی و تقدس زن در اساطیر جهان و در نقش خدا بانوان توانمندی بارداری و باروری زن و باروری زمین پیوندی استوار می دهد و چنین بود که خدا بانوان زمین ِ ما را در اساطیر سزمین های مختلف به ویژه در آغاز عصر نوسنگی پدیدار و نیایش ایزد بانوی باوری شکل گرفت. یافته شدن تندیس های گِلی، سفالی و بعد مفرغی زن در بسیاری از کاوش های باستانی ایران از اهمیت ایزد بانوان و از وجود مادر سالاری و بقای آن در ایران کهن سخن می گویند و پس از این رویداد است که در عنایت به رشک باروری کارن هورنای، تقدس باروری با رواج قدرت قبایل مرد سالار آریایی و نیز سامی در این محدوده و سرزمین های هم جوار، خدا بانوان مادر و گیاه خدایان زن، جای خود را به مردان و جوانان گیاه خدا (مانند سیاوش در ایران) واگذار می کنند. در تقدس زن و زن خدایان در ایران یافته شدن تندیسک خدا بانوی مادر موسوم به ونوس در تپه سراب کرمانشاه (هشت هزار سال پیش)، تندیسک های زن چغامیش (شش هزار سال پیش)، تورنگ تپه (چهار هزلر سال پیش) و تپه مارلیک (دو هزار سال پیش) همه با گیاه خدایان و خدا بانوان مادر پیوند دارند. چنین می نمایده نخستین اجتماعات انسانی در ایران از طریق گروه های دودمانی مادر تبار شکل رفته و به احتمال زیاد مادر سالاری دست کم از آغاز عصرنوسنگی هسته ی اجتماعی اقتصادی مردم را شکل می داد. با قدرت یافتن اقوام آریایی در ایران، نانا و آناهیتا و نیایش آنها تداوم می یابد و در آثار بازمانده از عصر هخامنشی آناهیتا در تثلیث خدایان اهورا، مهر و آناهیتا برجاست که تا پایان عصر ساسانی چنین می ماند.آثار تاریخی عیلام و ماد و پس از آن هخامنشی گویای آن است که عصر تاریخی از 2700 سال پیش آغاز می شود. اَسناد تاریخی گویای آن است که در دوران مادها زنان در کنار مردان در امور شوراها به انجام کار می پردازند. اَسناد عصر هخامنشی و یافته های تخت جمشید گویای همپایی و همتایی زنان و مردان در عصر هخامنشی می باشد. در آیین زرتشت و اوستا که یکدست نبودن آن گویای تشکل در دوره های مختلف است. نگرش اوستا به زن دو سویه و متفاوت است. در گات زن از مقام والایی برخوردار است. با گسترش پدرسالاری در افزوده های آیین زرتشتی در بندهش و ارداویراف نامه از زن به گونه ای دیگر یاد می شود ( هینلز، 1383: 467 تا 464).