تندیسک ها و تندیس ها و سنگ نگاره ها و نقش برجسته های زنان بازمانده از تمدن های عتیق با اعجاب انگیزی و تقدس زن در اساطیر جهان و در نقش خدا بانوان توانمندی بارداری و باروری زن و باروری زمین پیوندی استوار می دهد و چنین بود که خدا بانوان زمین ِ ما را در اساطیر سزمین های مختلف به ویژه در آغاز عصر نوسنگی پدیدار و نیایش ایزد بانوی باوری شکل گرفت. یافته شدن تندیس های گِلی، سفالی و بعد مفرغی زن در بسیاری از کاوش های باستانی ایران از اهمیت ایزد بانوان و از وجود مادر سالاری و بقای آن در ایران کهن سخن می گویند و پس از این رویداد است که در عنایت به رشک باروری کارن هورنای، تقدس باروری با رواج قدرت قبایل مرد سالار آریایی و نیز سامی در این محدوده و سرزمین های هم جوار، خدا بانوان مادر و گیاه خدایان زن، جای خود را به مردان و جوانان گیاه خدا (مانند سیاوش در ایران) واگذار می کنند. در تقدس زن و زن خدایان در ایران یافته شدن تندیسک خدا بانوی مادر موسوم به ونوس در تپه سراب کرمانشاه (هشت هزار سال پیش)، تندیسک های زن چغامیش (شش هزار سال پیش)، تورنگ تپه (چهار هزلر سال پیش) و تپه مارلیک (دو هزار سال پیش) همه با گیاه خدایان و خدا بانوان مادر پیوند دارند. چنین می نمایده نخستین اجتماعات انسانی در ایران از طریق گروه های دودمانی مادر تبار شکل رفته و به احتمال زیاد مادر سالاری دست کم از آغاز عصرنوسنگی هسته ی اجتماعی اقتصادی مردم را شکل می داد. با قدرت یافتن اقوام آریایی در ایران، نانا و آناهیتا و نیایش آنها تداوم می یابد و در آثار بازمانده از عصر هخامنشی آناهیتا در تثلیث خدایان اهورا، مهر و آناهیتا برجاست که تا پایان عصر ساسانی چنین می ماند.آثار تاریخی عیلام و ماد و پس از آن هخامنشی گویای آن است که عصر تاریخی از 2700 سال پیش آغاز می شود. اَسناد تاریخی گویای آن است که در دوران مادها زنان در کنار مردان در امور شوراها به انجام کار می پردازند. اَسناد عصر هخامنشی و یافته های تخت جمشید گویای همپایی و همتایی زنان و مردان در عصر هخامنشی می باشد. در آیین زرتشت و اوستا که یکدست نبودن آن گویای تشکل در دوره های مختلف است. نگرش اوستا به زن دو سویه و متفاوت است. در گات زن از مقام والایی برخوردار است. با گسترش پدرسالاری در افزوده های آیین زرتشتی در بندهش و ارداویراف نامه از زن به گونه ای دیگر یاد می شود ( هینلز، 1383: 467 تا 464).
هرکس کتابی درباره ی زن و به ویژه درباره ی زنان خاومیانه می خواند انتظار دارد مطلبی درباره ی حوّا (مادرِ همه ی موجودات زنده) یعنی جفتِ فریبنده ی مشهور آدم که نام او در تورات آمده است، بیابد؛ زیرا که مساله ی زن چنانکه می گویند با او آغاز شد. اما هر چه که درباره ی این موضوع نوشته خوانده یا شعر آمده باشد، بر طبق نوشته ی تورات، وظیفه ی اصلی حوّا این بوده است که مادر همه ی موجودات باشد. حوّا در برابر ما، مانند یکی از مادران بی شمار خاور باستان ایستاده است و بدین صورت حلقه ای ارتباطی در زنجیر مادر- خدایان در خاور باستان تشکیل می دهد. از نقطه نظر ما حوّا دیگر الهه به شمار نمی آید، بلکه او نمادی بوده است.شیوه آفرینش او، مظهر پیوستگی نزدیک و وحدت زن و مرد بوده است. اما درک حوّا ما را به موضوع «بزرگ مادر» خاور باستان می رساند که او را خدا می دانسته اند و پرستش او حاکی از مقام مشابه زنان در جامعه آن روز بوده است. اما برخی از ویژگی های او پیوستگیَش را با نخستین اساطیر شرق باستان نشان می دهد. حتی ارتباط آشکاری با افسانه های سومری وجود دارد، در اینکه () و فرمانروای زن در زندگی نقشی دارد. مادر به ویژه در دوره های پیش از تاریخ شخصیت اصلی تصورات دینی بود.تصاویری که از او یافت شده است نشان میدهد که وی را به عنوان یکی از خدایان می پرستیده اند. تندیس های کوچکِ «بزرگ مادر» نیز در فلسطین، جایی که قصر مذکور در تورات درباره ی بهشت و آدم و حوّا به رشته ی تحریر درآمد هزاران سال پیش افکار بشر درباره ی زنی که حیات را آفرید و در پیرامون مادر یعنی زن، دور می زند.این مقام برجسته ی زن که او را به منزله ی خدایی می پرستیدند از لحاظ ما نیز، با توجه به مقام فضایی زنان در ادوار مورد بحث، اهمیت دارد. مادرپرستی متداول را تنها می توان با توجه به احترام فراوانی که زن در جایگاه خود یعنی مادر خانواده، رئیس قبیله، کاهنه، نیا- زن داشت درک کرد. این احترام ا در مراسم دقیق دفن زنان و نیز در پیشکش های ذی قیمتی می توان دید که آنها را در معابد مخصوص ادای مراسم دینی به خاطر آنها می گذاشته اند (سیبرت، 1379: 16 تا 18).