«ای اَرِدوسیواناهیتای اشون! بشود که در پی دادخواهی به فریادرسی، این چنین بهتر ستوده خواهی شد»
میان ایزدان ایرانی و یونانی فرق بسیار است. ایزدان یونانی مانند انسان ها بودند و در بسیاری از اوقات از انجام بسیاری از کارها ناتوان، شاید به همین دلیل است که پرستش آنها نیز با سردی مردمان همراه بوده است. اما در ایران، ایزدان یاور نیکان و دشمن دَدان بوده اند، آناهیتا نیز ایزد بانویی بوده است که کمک اصلی را به مردمان عادی می داده است. شاید از این رو بسیار مورد ستایش واقع شده و به محبوب ترین ایزد ایرانی بدل شده است. مردم برای او نذر و قربانی می کردند و از او کمک می طلبیدند که شرح آن در آبان یشت نیز آمده است. از اردشیر تا ضحاک و حتی عوام از او یاری می جستند.
بسیاری از شهریاران و قهرمانان اسطوره ای چون هوشنگ برفراز کوه کوکریه جمشید بر فراز همین کوه، فریدون درورنه، گرشاسب نریمان بر روی دریا، کی کاووس بر فراز کوه ارزیفیه، کی خسرو در دریاچه ی چی چست، آناهیتا را قربانی می دهند و توس او را در یشت 5 نیایش و کشتی بانی که از جانب فریدون به کرکس تبدیل شده است با نیایش ناهید نجات می یابد (هینلز، 1383: 423).
در آبان یشت نیز چنین آمده است: هوشنگ پیشدادی برای او در بالای هرا صد اسب، هزار گاو، ده هزار گوسفند قربانی می کند و از او می خواهد تا بزرگترین شهریار همه ی کشور ها شود و بر همه ی دیوان و مردمان بر همه ی جادوان و پریان و بر همه ی کوَی ها و کـــَرپن های ستمکار چیره شود.جمشید دارنده ی گله و رمه ی خوب برای او در بالای کوه هکر قربانی می کند تا بزرگترین شهریار همه ی کشور ها شود و بر همه ی بر همه ی دیوان و مردمان بر همه ی جادوان و پریان و بر همه ی کوَی ها و کـــَرپن های ستمکار چیره شود و دیوان را هم از دارایی و سود و هم از فراوانی و گله و هم از خشنودی و سرافرازی بی بهره کند. هوشنگ و جم هر دو کامیاب می شوند. اژی دهاک سه پوزه قربانی می کند و می خواهد تا هفت کشور را از مردمان تهی کند اما کامیاب نمی شود. فریدون قربانی می کند تا بر اژی دهاک سه پوزه، سه کله، شش چشم، هزار چستی و چالاک، که دیو دروغ بسیار نیرومند و آسیب رساننده به مردمان است و زورمند ترین دروغی است که اهریمن برای ستیزه با جهان و تباهی آن آفریده، چیره شود و هر دو همسرش شهربانو و ارنواز را برباید. آناهیتا او را کامیاب می کند. گرشاسب نریمان رو به روی دریاچه ی پیشینه قربانی می کند تا به گــَندَرِوَی زرین پاشنه در کنار دریای پرخیزاب فراخکرت چیره شود و بر این زمین پهناور گرد و بیکران به تاخت به خانه ی استوار دروغ پرست برسد. او را افراسیاب تورانی نا به کار در هنگ زیرزمینی قربانی می کنند تا به آن فر شناور در میان دریای فراخکرت دست یابد اما کامیاب نمی شود. کی کاووس قربانی می کند تا بر همه ی دیوان و مردمان بر همه ی جادوان و پریان و بر همه ی کوَی ها و کـــَرپن های ستمکار چیره شود. آناهیتا را توس، یـَل جنگاور بر پشت اسب ستایش می کند.نیرو برای اسب ها و تندرستی برای خویش می خواهد تا بتواند دشمنان را از دور ببیند و هماوردان کینه ور را یک کوب از پای فکند و می خواهد تا سرزمین های تورانی را براندازد. سران دلیر خاندان ویسر بر فراز گنگ بلند قربانی می کنند تا بر توس پیروز شوند و سرزمین های آریایی را براندازند اما کامیاب نمی شوند. پااوروَه کشتیران کاردان هنگامی که فریدون او را مانند یک کرکس در هوا به پرواز واداشت سه شبانه روز در پی خانمان خویش در پرواز بود و نمی توانست فرود آید در انجام شب سوم آناهیتا را بانگ بر می دارد و پناه می جوید و نذری می کند و کامیاب می شود. اوراجاماسپ با دیدن لشگر دیویسنان دروغ پرست از دور که با آرایش جنگی می آید قربانی می کند تا مانند همه ی آریایی های دیگر از یک پیروزی بزرگ برخوردار شود و کامیاب می شود و اردشیر به قدری آتــُس سارا را دوست داشت که حتی وقتی که مرض جذام در این اوان در ایران منتشر و این زن سخت مبتلای این مرض گردید او را از خود دور نکرد و همواره در معبد ژونُن در مقابل هیکل این رب النوع به زانو در آمده و برای سلامتی زن خود دعا می کرد. وُلات و دوستان شاه برای این زن به قدری هدایا فرستادند که فضای بین قصر و معبد که از حیث و وسعت به 2900 ذرع می رسد پر از سیم و زر و اسب ها بود ( پیرنیا، 1385: 908).
مثال های بسیاری از این دست.
اما علاوه بر قربانی هایی که برای استمداد به آناهیتا پیشکش می شد در گفتگوی میان آناهیتا و زرتشت، هنگامی که زرتشت از آناهیتا می پرسد با کدام ستایش او را بــِستاید؟ آناهیتا به او پاسخ می دهد از هنگام سر زدن خورشید تا گاه فرو رفتن خورشید از این زَورمن تو توانی نوشید و آتربانان دین آگاه و خردمندان آزموده و تن منثره.
زرتشت آناهیتا را در آریاویچ، در کرانه ی رود وَنگوهی دایتیا، به سخن رسا می ستاید و از او می خواهد تا بتواند کی گشتاسب پسر لهراسب را بر آن دارد که هماره دینی بیاندیشد، دینی سخن گوید و دینی رفتار کند. آناهیتا او را کامیاب مب کند.سپس در بندهای 130 و 131 نیایش می شود و از او ارجمندی، شهریاریف سرزمین پر نعمت و پیروزی بر دشمن طلب می شود.آناهیتا ایزد بانویی برای مردم عادی و برای شهریاران بوده است، نذرهایی که به او اعطا می شده است قدرت او را در انجام امور بالا می برده است.
او به فرمان اورفرد باران و برف و تگرگ را از فراز ابرهای آسمان فرو می باراند. نطفه ی مردان را پاک می کند و زهدان زنان را برای زایش آماده می سازد (آموزگار، 1380 : 22).
اوست که زایمان همه ی زنان را آسان می کند و به زنان باردار به هنگام نیاز شیر می دهد. او اَشــَوَنی است، جان افزا که فزاینده ی گله و رمه است و فزاینده ی گیتی و دارایی و کشور (رجبی، 1380: 145).
در اوستا ضدِ قهرمان ها و قهرمانان به یکسان آناهیتا را می ستایند،به درگاه او دعا می کنند و قربانیانی به حضورش تقدیم می دارند. اهمیت منزلت این ایزد بانو را به بهترین وجه می توان در کشاکش میان خیر و شر و رویارویی میان پادشاهان ایران و فرمانروایان توران، یعنی منطقه شمال شرقی ایران مشاهده کرد (سرخوش کرتیس، 1385: 123). به احتمال زیاد آیین پرستش آناهید زیر تاثیر پرستش ایشتر قرار داشته است. ناهید و مهر دو ایزدی هستند که از دوره ی دوم شاهنشاهی ِ هخامنشیان قدرتی روز افزون می یابند و مظهر نیروهای سه گانه ی روحانی، ارنشتاری و تولید می گردند .
جالب است بدانیم نیایش آناهیتا _ همان گونه که نیایش مهر به روم رفته بود_ نیز به انجا راه پیدا کرد. دین الهه ی فریجی نخستسن دین شرقی رواج یافته در روم بوده است. ایتس و سیبل هم در این زمان بوده اند و آداب خاصی را در رم پدید آورده بود. دو حدود اوایل مسیحیت، ستایش الهه ایتس با پرستش سامی ها و ایرانیان در هم آمیخت به گونه ای که با آناهیتا یگانگی داشت. آناهید و مهر بر ایتس و مهر اثر می گذارند (بهار، از ارسطو تا تاریخ، 1386: 590 تا 594).
اما سوال دیگری در این بحث_ در مورد ستایش ایزدانی مانند آناهیتا_ پیش می آید و آن این است که چرا مردم به جای قربانی دادن به اهورامزدا، برای او قربانی می کرده اند؟ هینلز اینگونه پاسخ می دهد: اگر آیین زرتشتی را آیین معتقد به خدایان متعدد و چند خدایی بدانیم و ایزدان را چون شخصیت های اساطیر یونان، در مجموعه خدایان قرار دهیم دست کم در مورد آیین زرتشتی متأخر به خطا رفته ایم. زرتشتیان بر این اعتقاد اند که اورمزد آنقدر والاست که انسان نباید با توبه ها و فدیه ها و دادخواهی های خود خاطر او را بیازارد و به جای اورمزدف مردم پاسدار خاص خویش را بر می گزینند (هینلز، 1383: 140).
- ۹۸/۰۶/۲۲